حاشیه نشینی وصله ناجور کلان شهرها

به گزارش پایگاه خبری عصر بازآفرینی ، مهاجرت عامل اصلی پیدایش حاشیه نشینی و اسکان غیررسمی است،حاشیه نشینی خود به عنوان یکی از مسایل اجتماعی، پیامدها و آثار متفاوتی در سطوح خرد و کلان در جامعه به جای می گذارد. یکی از مهمترین حوزه های تاثیرگذار حاشیه نشینی، حوزه بسیار حساس آسیب های اجتماعی است. گسترش حاشیه نشینی در سطح خرد موجب ایجاد اختلال در امنیت روانی ساکنان شهرها و در سطح کلان موجب ایجاد انواع آسیب ها و ناهنجاری های اجتماعی می شود. مهم ترین ویژگی مناطق حاشیه نشین، ازدحام جمعیت، ساخت و ساز نامناسب، فقر و نداری، مشکلات بهداشتی، بیکاری، بزهکاری و مشکلات اجتماعی است لذا با توجه به افزایش این معضل در جامعه ،هنوز هیچ نهاد و سازمانی در این خصوص اقدامی جامع و کارساز انجام نداده است به گفته برخی از کارشناسان حوزه اجتماعی به طور متوسط ،مهاجرت حاشیه‌نشین ها به کلانشهرها نسبت به سال 61، 17 برابر افزایش یافته و در قبال ان  17 برابر هم صدمات‌اجتماعی جبران ناپذیری به کشور‌وارد آمده است.
در این خصوص عباس دیلمی‌زاده به خبرنگار اجتماعی خبرگزاری شبستان می گوید: مسایل اقتصادی، منبع بخش اعظمی از آسیب‌های اجتماعی در جامعه است این مسئله هم بحث دو سه سال اخیر  نیست بلکه ریشه طولانی دارد، اگر یک مقدار به عقب برگردیم ،متوجه می شویم که از زمان شروع تحریم های اقتصادی این مسئله آغاز و همچنان نیز تداوم پیدا کرده است.
 
مدیرعامل جمعیت تولد دوباره با بیان اینکه دلایل دیگری مانند خشکسالی، کمبود آب در کشور و عدم مدیریت در بهره برداری آب هم تاثیر بسزایی در بروز آسیب های اجتماعی داشته  است، بیان کرد: اما اگر بخواهیم با تفکر سیستمی به موضوع بنگریم ،می بینیم  همه اجزای دیگری هم غیر از دو عامل( خشکسالی، کمبود آب و عدم مدیریت در بهره برداری ) می تواند تاثیرگذار در به وجود آمدن ،شدت مسئله و مشکلات آسیب‌های اجتماعی مانند اعتیاد، حاشیه‌نشینی و سایر مسایل باشد.
 
دیلمی‌زاده تصریح کرد: به نظر می رسد برای اینکه بتوانیم پیامدها و مشکلات وضعیت فعلی  را تحت کنترل و مدیریت قرار دهیم  باید به نوعی برنامه های بسیار ضربتی، کوتاه مدت و هیجانی برای  اغناء شهروندان به کار ببریم و در هدر دادن منابع خود به دلیل رفتارهای هیجانی و غیر کارشناسی کار در خوری انجام دهیم لذا  می طلبد برنامه های دقیق، منظم و اختصاصی توسط کارشناسان دقیق حوزه های مختلف برای یک برنامه بلندمدت، میان مدت و کوتاه مدت داشته باشیم که قالب نظرات کارشناسی در آن دیده  شده باشد.
 
مدیرعامل جمعیت تولد دوباره اظهار کرد: از همه مهمتر، این موضوع به این دلیل که دارای دینامیک بسیار پیچیده ای است، برای  طراحی چنین برنامه هایی جامعیت کارشناسی باید وجود داشته باشد و غالب متخصصان حوزه های مختلف باید نقش داشته باشند تا بتوانند  هم درک درستی از شرایط موجود داشته باشند و هم برون رفت از مسئله از طریق طراحی مدل های دینامیک بتوانند موفقیت خود را تا حدودی افزایش دهند.
 
وی با بیان اینکه حاشیه نشینی مسئله بسیار مهم و پیچیده ای است، اذعان کرد: به نظر می رسد که اظهارنظرهای کارشناسی فعلی که راه حل های ساده ای را اعلام می کنند و یا کارشناسی بگوید به نظر من باید این کار را بکنیم ،نمی تواند مبتنی بر شواهد علمی، پژوهشی، آینده نگری و آینده بینی باشد.

حاشیه نشینی با روش های سلبی و مقابله  ای حل نمی شود
مدیرعامل جمعیت تولد دوباره اظهارداشت: مسئله حاشیه نشینی بسیار مهم و پیچیده است. ممکن است بسیاری معتقد باشند که ما حاشیه نشینی را به رسمیت بشناسیم ،در این شرایط باید منتظر آسیب ها ی دیگری باشیم حتی ممکن است  اگر بخواهیم خیلی صریح این مسله را به رسمیت بشناسیم بعد ها حالت هایی از رانت خواری ها و  زمین خواری مواجهه شویم و خیلی ها  به طمع اینکه می توانند ثبت شوند و  چیزی را به دست بیاورند موضوع را کمی از نظر ما پیچیده تر و شدت دهند از طرفی مقابله با حاشیه نشینی نمی تواند با روش های سلبی و مقابله حل شود.
 
دیلمی زاده با اشاره به تجربیات مسئولان کلان های شهرهای دنیا در خصوص کاهش آسیب های اجتماعی افزود: وقتی ما یک توسعه متوازن و همگون  را در سراسر نقاط جغرافیایی نداریم و بخشی از شهرهایمان از نظر اقتصادی صنعتی و ورود  سرمایه باعث توسعه می شود و از قبل برنامه ریزی برای این توسعه نکردیم پدیده هایی شبیه حاشیه نشینی بروز پیدا می کند مثلا در بسیاری از کلان شهرهای بزرگ دنیا که آمدند بر روی توریسم سرمایه گذاری کردند و یک باره سرمایه های بزرگی را وارد برنامه های توسعه توریسم خود کردند و اقتصاد آن کلانشهر شکوفا  و موجب شده است که افراد مختلف و کارگرانی که در دهکده های پایین اجتماع هستند برای کسب درآمد ،وارد آن شهر و منطقه در حال توسعه شوند و
 
دیلمی زاده ادامه داد: از آنجا که مسئله مسکن در کلانشهرها مسئله مهم و گران قیمتی است و اختصاص به تهران هم ندارد حتی در شهرهای بزرگ دنیا مانند لندن هم این مسئله وجود دارد کسانی که برای کسب درآمد وارد منطقه مربوطه می شوند به حاشیه  و زندگی های جمعی ،گروهی و خانه های گروهی و مکان هایی که بتوانند هزینه کمتری را پرداخت کنند و از طریق درآمدهایی که کسب می کنند اندوخته ای داشته باشند به تبع آن در یک چنین فضا و بستری، فضای مناسب  برای رشد آسیب های اجتماعی هم به وجود می آید.
 
عدم توجه به توسعه متوازن ،عامل رشد حاشیه نشینی
مدیرعامل جمعیت تولد دوباره ادامه داد: عدم توجه به توسعه متوازن  این مسئله را ایجاد می کندبنابراین  اکنون ما به نقطه ای رسیدیم که دچار مشکل حاشیه نشینی هستیم حالا باید بتوانیم فرآیند معکوس مهندسی را برای این مسئله چه در درازمدت و چه کوتاه مدت طراحی کنیم
 
وی گفت: نخستین گام در چنین مواقعی که بودجه ها و امکانات کافی برای شرط هزینه های شهری وجود ندارد، هزینه اثربخشی ها نشان می دهد که تمرکز ما در گام اول باید برای کاهش آسیب موجود باشد یعنی فرض می کنیم که آسیب وجود دارد  در هر حال نمی توانیم آسیب را به طور کامل رفع کنیم بنابراین تفکر و مدلینگ این است که ما آهسته آهسته آسیب را کاهش و اقدامات خود را انجام دهیم.
سید حسن موسوی چلک نیز در گفتگو با خبرنگار اجتماعی شبستان در خصوص موضوعات و آسیب های اجتماعی در برنامه ششم توسعه گفت: در ماده ۹۷ برنامه چهارم توسعه به موضوعات اجتماعی و آسیب های اجتماعی اشاره شده بود اما متاسفانه در برنامه پنجم توسعه حتی یک اشاره کوچکی نیز به آسی های اجتماعی نشد و کلا این موضوعات مطرح نشده بود.
 
رییس انجمن مددکاران اجتماعی افزود: علی رغم اینکه در سیاست های کلی به آسیب ها توجه شده بود اما در برنامه پنجم به موضوعات و مسایل اجتماعی مردم هیچ اشاره ای نشده و برنامه ای برای آنها در نظر گرفته نشد که این خود مشکلاتی را در پی داشت.
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی  خاطر نشان کرد: در حال حاضر شرایط اجتماعی کشور ایجاب می کند که در برنامه ششم توسعه موضوع آسیب های اجتماعی به مراتب بیشتر از قبل باید مورد توجه قرار گیرد.
 
موسوی با بیان اینکه در حال حاضر از نظر شاخص ازدواج و طلاق، اعتیاد، ایدز، کاهش سن اعتیاد، افزایش تعداد کودکان کار و ازدواج، مصرف شیشه  و غیره در وضعیت بدی قرار داریم تصریح کرد: بطوری که  آسیب های اجتماعی بیشتر شده است به همین دلیل باید فکری اساسی برای کنترل و کاهش این آسیب ها انجام شود.
 
وی افزود: با توجه به اینکه آسیب های اجتماعی  امنیت اجتماعی و سلامت اجتماعی افراد را تحت الشعاع قرار داده است به همین دلیل باید از یک مدیریت هوشمند برای تحلیل وضعیت موجود و نگاه به آینده استفاده شود تا بتوان برنامه ششم توسعه را با توجه به این موارد هوشمندانه تر و واقع بینانه تر ازبرنامه های گذشته نوشت.
 
برنامه ششم توسعه باید دولت را ملزم به ارائه گزارش سالانه از وضعیت اجتماعی کشور کند
رییس انجمن مددکاران اجتماعی با بیان اینکه برنامه ششم توسعه باید دولت را ملزم به ارائه گزارش سالانه از وضعیت اجتماعی کشور کند ،افزود: همچنین باید آسیب های اجتماعی در کشور رصد و از ظرفیت سازمانهای اجتماعی در سیاستگذاری ها و برنامه ریزی ها استفاده شود.
 
وی با ابراز تاسف از نبود متولی مشخص در حوزه اجتماعی بیان کرد: تاکنون موضوعات و آسیب های اجتماعی متولی نداشته اند به همین دلیل باید یک سازمانی متولی این امور باشد تا بتواند با مدیریت درست، سیاستگذاری مناسبی در این بخش داشته باشد.
 
 ۱۸ میلیون نفر درسکونتگاههای غیر رسمی زندگی می کنند
موسوی با اشاره به محلات ناکارآمد شهری خاطر نشان کرد: در حال حاضر براساس آمارهای موجود سکونتگاههای غیر رسمی، بافتهای تاریخی و فرسوده و روستاهایی که به شهرها پیوسته اند، جمعیتی در حدود ۱۸ میلیون نفر را در خود جای داده اند که نمی توان این تعداد افراد را در نظر نگرفت و با توجه به اینکه آسیب های اجتماعی در این محلات بیش از مناطق دیگر است بنابراین باید سندآسیب های اجتماعی با توجه ویژه به افراد آسیب پذیر و در معرض خطر تدوین شود.
 
رئیس انجمن مددکاران احتماعی بیان کرد: سنجش شاخصهای سلامت اجتماعی در کشور وجود ندارد به همین دلیل باید سالی یک بار این شاخصها سنجیده و تقویت شود.درمجموع با توجه به موضوعات و آسیب های اجتماعی موجود، دولت باید ملزم شود در سال اول برنامه ششم سند ملی کنترل و کاهش آسیبهای اجتماعی را تدوین و در سالهای بعد نیز این سند بصورت استانی و شهرستانی نوشته شود.
«علیرضا محجوب» هم به خبرنگار اجتماعی خبرگزاری شبستان می گوید: با توجه به اینکه کمیسیون اجتماعی مجلس در چندین نوبت مسئله حاشیه نشینی را با دستگاه های ذیربط رسیدگی و بررسی کرده است ولی هنوز اقدام مدونی تحت عنوان طرح یا لایحه مشخصی که بخواهد به این موضوع بپردازد، صورت نگرفته است.
 
این عضو کمیسیون اجتماعی مجلس در ادامه افزود: لذا بایستی دستگاه های اجتماعی متقاضی یک کار پخته و سازمان یافته در خصوص مسئله حاشیه نشینی شوند ضمن اینکه مرکز پژوهش های مجلس هم تحقیقاتی در این زمینه داشته و اقدام جدی دیگری صورت نگرفته است.
 
وی با بیان اینکه خشکسالی های اخیر در رشد حاشیه نشینی بسیار تاثیرگذار بوده است، تصریح کرد: کاهش درآمد شدید در شهرستان ها نیز بر این موضوع بی تاثیر نبوده است، کلان شهری مثل تهران که روز به روز سهمش از اقتصاد نسبت به سایر استان ها و شهرها بیشتر می شود و حتی شهرهای کوچک نسبت به روستاهای پیرامون خود همین خاصیت را پیدا کرده اند، وجود چنین مشکلاتی طبیعی است.
 
محجوب در ادامه اظهار کرد: ما حتی شاهد مهاجرت از پنج کیلومتری به تهران هستیم ،این امر نشان می دهد درآمد داخل این شهر حتی با حاشیه و نزدیک خود هم بسیار تفاوت دارد که همه اینها دلیل بنیادی بر رشد حاشیه نشینی در جامعه می باشند.
 
تشدید مهاجرت مهمترین مهمترین عارضه طبیعی بر افزایش حاشیه نشینی
وی با بیان اینکه تشدید مهاجرت مهمترین عارضه طبیعی در سنوات اخیر بر افزایش حاشیه نشینی بوده است، گفت: برای جلوگیری از تشدید حاشیه نشینی، بایستی طرح های زیادی در روستاها صورت بگیرد و شرایط در روستاها به گونه ای تقویت شود که میل به بازگشت یا همان باز مهاجرت در افراد ایجاد شود،این اقدام کار سختی است، هر زمانی هم که باز مهاجرت را تشدید کردیم(اطراف تهران را از 20 الی 25 کیلومتری آزمودیم) این اتفاق افتاد ولی به این صورت، به جای اینکه شهر تهران محل فصلی مهاجران باشد، محل ییلاق آنها شد، یعنی مهاجرت قطعی رخ نداد که علتش همان فاصله درآمدی و ماهیتی در شهرها نسبت به روستاها است.
 
این عضو کمیسیون اجتماعی مجلس اظهار کرد:با پیشرفت تکنولوژی، اقدامات کشاورزی و باغداری در روستاها با نیروی کمی انجام می گیرد و سهم آنها هم از درآمد فوق العاده نیست. افزایش قیمت هم در محصولات کشاورزی علیرغم همه چیزهایی که گفته می شود، قابل ملاحظه نیست لذا بایستی انگیزه ها برای حضور در روستاها به ویژه برای نسل جدید را به حداقل برسانیم تا بتوانیم بخشی از این مشکلات را مرتفع کنیم.
 
محجوب با بیان اینکه آثار اجتماعی و فرهنگی حاشیه نشینی بسیار ویرانگر است تصریبح کرد: حاشیه نشینی خود آسیب زا است در حاشیه نشینی انواع تضاد، بزهکاری، جرم و جنایت وجود دارد،حاشیه،محل فاصله انداختن بین حکومت و مردم و محل بریدن مردمی است که شاید در روستاها پیوندهایشان با آداب و مبانی اخلاقی که داشتند بیشتر بود. همه این مسایل به جهت برخورد یک فرهنگ جدید در حاشیه نشینی افزایش می یابد.
 
وی درباره  راهکار حل این مشکلات در سال 97، گفت: زمانی که در شهری مانند تهران 15 برابر بیش از یک روستا درآمد متوسط هست شما تصور می‌کنید راه موثری وجود دارد؟ مگر اینکه تصمیم گرفته شود تا ثروت را به‌صورت متناسب توزیع کنند. برخی نمی‌توانند پدر یا مادرشان را نگهدارند. اما عده زیادی هزینه سگ و گربه و انواع حیوانات خانگی را می‌پردازند درحالی‌که هزینه این حیوانات بیشتر از هزینه یک خانواده روستایی است.
عضو کمیسیون اجتماعی مجلس افزود: در چنین فاصله و نابرابری، حل مشکل حاشیه‌نشینی بسیار حرف نامربوطی است مگر اینکه درآمد را آن‌چنان بتوانیم کاهش دهیم که مسیر در جهت مقابل این است. علاوه بر این ابزاری نداریم که در مقابل این مسیر بایستیم و اراده‌ای هم نیست که به ما در ایستادن در مقابل این مسیر کمک کند. ما تنها راه را می‌دانیم و کار را نمی‌دانیم. اراده‌ای برای قانون‌نویسی در این راستا نیز وجود ندارد.
بنابراین راهکار درست این است که ابتدا بدانیم  مشکلات ناشی از حاشیه نشسنی به چه شکل ایجادشده است ، این موضوع نیازمند بررسی مفصلی است اما به‌صورت خلاصه آنچه این معضل و مشکل را درست کرده عدم داشتن سیاست‌های متناسب در حمایت از تولید داخلی است.اقتصاد باید به نحوی تنظیم شود که هرکسی که سرمایه در بخش تولید می‌آورد حداقل زیان نکند.لذا در صورتی  که روستاییان از  شرایط اقتصادی مناسبی برخودار باشند ،یعنی تولیدات کشاورزی آنها مجهز به تکنولوژی روز باشد تا سود حاصل از تولیداتشان کفاف زندگی و خانواده انها را بدهد ،هیچ گاه یک فرد روستایی حاضر به زندگی در شهر و حاشیه شهرها نخواهد بود پس می لازم است که مسولان یک اقدام ضربتی و جامع برای حل این معضل که جان میلیون ها انسان را در خطر انداخنه و تبعات اجتماعی و فرهنگی زیادی برای جامعه به دنبال دارد انجام دهند.