درس هایی برای مقاوم سازی مناطق آسیب پذیر فارس

به گزارش پایگاه خبری عصر بازآفرینی به نقل از ایرنا، پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله با توجه به ضرورت آگاه سازی و ارتقای فرهنگ عمومی در برابر زلزله با پیشنهاد نامگذاری این روز به عنوان ' روز ملی ایمنی در برابر زلزله ' فرصتی را فراهم کرد تا هر ساله با برگزاری برنامه ها و فعالیت های آموزشی و ترویجی متنوع در این روز، ضمن گرامیداشت یاد و خاطره چند ده هزار قربانی این فاجعه تلخ، زمینه ارتقای آگاهی عمومی و شاخص های ایمنی در برابر زمین لرزه در جامعه فراهم شود.
***زلزله فاجعه بار بم
زلزله بم به شدت 6٫6 ریشتر در ساعت 5:26 بامداد 5 دی 1382 شهر بم و مناطق اطراف آن در شرق استان کرمان را لرزاند که به موجب آن بیش از 40 هزار تن جان باختند و 100 درصد منازل در برخی مناطق بم تخریب شدند.

در واقع زلزله بم که به کشته و مجروح شدن بیش از 70 هزار نفر از هموطنانمان منجر شد و تبعات ناگوار آن همچنان هزاران هزار نفر از بازماندگان فاجعه را آزار می دهد، قطعا یکی از تلخ ترین سوانح تاریخ معاصر ما و روزی فراموش ناشدنی در خاطره مشترک ایرانیان است.

***منشا پیدایش زمین لرزه
زمین لرزه ها توسط فرآیندهای بنیادین و قدرتمند زمین شناختی که خارج از حیطه کنترل ما هستند، به وجود می‌ آیند. این فرآیندها نسبتا غیر قابل پیش بینی است که در اثر فعل و انفعالات درونی زمین و برهمکنش مواد مذاب داخلی زمین که آشوب های شدیدی را در داخل زمین علاوه از بازتاب بیرونی آن به وجود می آورند. برای پی بردن به ماهیت وجودی، علل پیدایش، زمان وقوع و قدرت زلزله به تکنولوژی های پیشرفته تری نیاز است.
امواج زلزله‌ای ثبت شده، می تواند به ما اطلاع دهند که ارتعاش ‌های بسیار قوی تری در راه است، اما این اطلاعات می تواند فقط چند دقیقه پیش از وقوع زلزله به ما اخطار دهد.
زمین شناسان می ‌توانند بر پایه حرکت‌ های صفحه‌ ها در زمین و موقعیت منطقه‌های گسل، پیش بینی کنند که در کدام مناطق احتمال وقوع زلزله زیاد است. هم چنین با تحقیق در تاریخ زمین لرزه‌ های روی داده در منطقه مورد نظر، زمان احتمالی وقوع زلزله را پیش بینی کنند.
با این همه این پیش بینی ها معمولاً بسیار ضعیف هستند. اما پیش بینی زمین شناسان در مورد پس لرزه ها دقیق ‌تر است. پس لرزه‌ها، لرزه ‌هایی است که پس از زلزله اولیه روی می ‌دهد.
این پیش بینی‌ ها براساس تحقیق‌ های بسیار وسیعی که در مورد الگوهای پس لرزه‌ ها انجام شده است، صورت می گیرد. زلزله شناسان در این مورد که چگونه زمین لرزه‌ هایی که از یک گسل شروع شده اند، می توانند زلزله‌ های دیگری را در گسل‌ های متصل به یکدیگر به وجود آورند، پیش بینی ‌های دقیقی انجام می ‌دهند.

** استان فارس و مشاهدات زمین شناسی
بر اساس مطالعات و پژوهشهای سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی منطقه جنوب (مرکز شیراز) بیش از 40 درصد زمین لرزه های کشورمان در منطقه جنوب است که از این میزان 20 درصد در استان فارس رخ می دهد.
مشاهدات و مطالعات زمین شناسی در این زمینه بیانگر آن است که بیش از 70 درصد زلزله های رخ داده در شیراز کمتر از پنج ریشتر بوده و احتمال وقوع زلزله ای با شدت افزون بر هفت ریشتر نیز کم است.
شیراز دارای گسلهای مهم و فعالی است که ازبخش غربی شیراز می گذرد، در بخش جنوبی گسترش وتا بخشهایی از شهر قیر ادامه پیدا می کند. بخش شمال غرب،غرب ،جنوب و جنوب شرق از مناطق لرزه خیز استان فارس به شمار می روند.
گسل کازرون، گسل سرپوشان، گسل سروستان از گسل های فعال استان فارس بشمار می روند که گسلهای فرعی مهم به آنها متصل می شود.
کارشناسان زمین شناسی معتقدند خوشبختانه استان فارس به خصوص مناطق جنوبی آن دارای لایه های خاص زمین شناسی است که به صورت عایق و فیلتر برای رد شدن انرژی درونی زمین عمل می کنند و این لایه ها خود باعث کاهش شدت خرابی بیشتر زلزله ها می شود.
مطالعات زمین شناسی همچنین نشان می دهد دوره بازگشت زلزله در استان فارس کاهش داشته و در گذشته تکرار زلزله های شدید با فواصل زمانی زیادی به وقوع می پیوست اما امروزه هر چندسال یکبار شاهد وقوع زلزله با ریشتر بالا هستیم.
هر چند استفاده بی رویه از منابع آبی، وجود انرژی نفت و گاز، تغییرو تحول زمین برخی ازعوامل تغییر در فواصل زمانی وقوع زلزله دراین استان است.

** شناسایی 50 گسل فعال در استان فارس
دبیر کارگروه ملی زلزله مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی تابستان امسال در سفری به شیراز اعلام کرد : بیش از 50 گسل بزرگ و فعال زلزله در استان فارس شناسایی شده است که باید نسبت به فعالیت آنها هوشیار بود.
علی‌ بیت‌اللهی گفت: طرح تعیین حریم گسل‌های شهر شیراز توسط مرکز تحقیقات راه و مسکن و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی آغاز شده و این طرح قبلا در شهرهای تهران و تبریز و مشهد اجرا شده است.
بعد از مشخص شدن حریم گسل‌های شیراز ساخت مراکز آموزشی و بیمارستانی و مراکز ستادی در حریم این گسل‌ها ممنوع خواهد شد و ساختمان‌هایی که قبلا در حریم این گسل‌ها ساخته شده باید در اولویت مقاوم سازی قرار گیرند.
با شناسایی حریم گسل‌ها و مصوب شدن آنها این موضوع قانونی شده و ممنوعیت احداث ساختمان‌های بلند مرتبه و مراکز آموزشی و درمانی در نقاط تعیینی ممنوع اعلام خواهد شد.
ممنوعیت ساخت و ساز در گسل‌ها و حریم گسل‌های شناسایی شده از مزایای اجرای این طرح است ، هر چند قبل از این به‌دلیل شناسایی نشدن گسل‌ها و مصوب نشدن ممنوعیت ساخت و ساز، شاهد احداث بناهایی در این نقاط پرخطر بوده ایم.

** لزوم تدوین و تصویب طرح جامع شهری بر اساس فعالیت گسل ها
مدیرکل راه و شهرسازی فارس و دبیر کارگروه مخاطرات زلزله و لغزش لایه‌های زمین، ابنیه، ساختمان استان فارس نیز با اشاره به وجود گسل‌های فعال و بزرگ در این استان گفت: شناسایی دقیق این گسل‌ها و تعیین میزان، اندازه و نوع فعالیت آنها از اهمیت فراوانی برخوردار است.
فیروز تکاور بر لزوم تدوین و تصویب طرح جامع شهری بر اساس فعالیت گسل ها تاکید کرد و گفت: باید طرح جامع و تفضیلی شهرها را بر اساس خطرات این گسل‌ها تدوین و حتی‌الامکان از ساخت و سازهای جدید در این مناطق ممانعت کرد.
وی اضافه کرد: مرکز مطالعات راه و شهرسازی مصمم است که بر اساس قراردادهایی که با مشاورین صاحب نظر منعقد می‌شود، گسل‌ها را به لحاظ خطرات زلزله و رانش و لغزش شناسایی و اطلاعات را به دستگاه‌های ذیربط اعم از شهرداری، استانداری و راه و شهرسازی ابلاغ کند.

** شاخص مقاوم سازی مناطق روستایی فارس 54.7 درصد است
طرح های مقاوم سازی مسکن روستایی در روستاهای فارس در حال اجراست، و بر اساس آمارهای منتشر شده از سال 92 تا 96 با استفاده از اعتبارات و تسهیلات ارایه شده به متقاضیان، بیش از 51 هزار و 600 واحد روستایی فارس بهسازی و مقاوم سازی شده است.
مدیرکل بنیاد مسکن استان فارس دراین زمینه گفت : شاخص بهسازی و مقاوم سازی مسکن روستایی در استان فارس 54.7 درصد است در حالی که این شاخص در کل کشور حدود 49 درصد است.
عطا الله زمانی همچنین بر لزوم بهره گیری از امکانات موجود برای شتاب بخشیدن به طرح های توسعه و بهسازی مسکن روستایی با افزایش ضریب نظارت مهندسی تاکید و بیان کرد: شاخص های توسعه روستایی در این استان در زمینه بهسازی مسکن روستایی فراتر از کشور است اما باید از امکانات موجود برای مقاوم سازی بافت های فرسوده روستایی بر جا مانده بیشتر استفاده کرد .
مدیرکل بنیاد مسکن استان فارس از نامقاوم بودن 45 درصد از واحدهای مسکونی روستایی در این استان خبر داد و از مردم مناطق روستایی درخواست کرد با مراجعه به بنیاد مسکن نسبت به دریافت تسهیلات و اقدام برای مقاوم‌سازی این واحدها شتاب کنند .
زمانی همچنین از مردم روستاهای استان فارس درخواست کرد که مقاوم‌سازی منازل مسکونی خود را در اولویت قرار داده و از ساخت واحد مسکونی خود در حریم مناطق حادثه خیز خودداری کنند.
وی اضافه کرد : حدود 380 هزار خانوار در روستاهای استان فارس ساکن هستند و تاکنون حدود 230 هزار واحد مسکونی مقاوم در روستاهای این استان ساخته شده است، ، بخشی از این واحدهای مسکونی بعد از حوادثی مانند سیل و زلزله ساخته شده و بخش دیگر نیز از طریق پرداخت تسهیلات ارزان قیمت برای احداث خانه‌های مقاوم ساخته شده است.
برآیند بررسی های کارشناسی در مناطق روستایی فارس بیانگر آن است که وضعیت سکونت در روستاها هنوز به حد مطلوب نرسیده است ، حد مطلوب این است که هر زمانی که زلزله و حادثه‌ای پیش می‌آید مردم بدون دغدغه زندگی کنند و هیچ خطری آنها را تهدید نکند.
متاسفانه به رغم آنکه نفع مقاوم‌سازی خانه‌های روستایی به خود مردم بازمی‌گردد اما هنوز بسیاری از روستاییان به علت مشکلات معیشتی برای مقاوم سازی بافت های فرسوده اقدامی نمی‌کنند و حاضرند در همان حالت ناپایدار زندگی کنند.
سالانه 200 هزار واحد مسکونی در کشور مقاوم‌سازی ‌می‌شود که سهمیه استان فارس 7.5 درصد است این تعداد یعنی 15 هزار واحد مسکونی باید در سال در استان فارس مقاوم شود.