از فرونشست‌ها تا زندگی روی گسل‌ها

به گزارش پایگاه خبری عصر بازآفرینی به نقل از ایرنا، این موارد تنها بخشی از مشکلات شهری و محیط‌ زیستی تهران است که از فرط تکرار آنها در رسانه‌ها بی‌اهمیت شده‌اند و مسئولان مربوطه در دستگا‌ه‌های متولی فقط و فقط به گفتار درمانی در حل آنها بسنده می‌کنند. وجود این برج‌ها در این نقاط حساس و حادثه‌خیز در حالی است که به گفته کارشناسان در پهنه‌های گسلی، انرژی زلزله در بالاترین حد خود بوده و تخریب، بدون تردید، در طول گسل‌ها شدیدتر است. بر اساس آمارهای موجود، حدود 15 هزار هکتار بافت ناکارآمد در کلانشهر تهران وجود دارد که جمعیت ساکن در آن بالغ بر دو میلیون و 900 هزار نفر است که در بیش از 635 هزار واحد مسکونی سکنی گزیده‌اند.

در کلانشهر تهران، علاوه‌بر محله‌هایی مانند دارآباد، گلاب دره، فرحزاد، تجریش، قیطریه، دربند و حصارک که دربردارنده مساحت بیشتری از بافت‌های فرسوده واقع در حریم گسل‌های اصلی هستند، ساختمان‌های بلند مرتبه‌ای در حریم گسل‌های تهران وجود دارد که ریسک زلزله را به مراتب بالا برده است. به گفته بیت‌ اللهی، تعداد 101پرونده برج‌های تهران بر اساس آمار موجود بر روی حریم گسل‌های اصلی، تعداد 55 پرونده ساختمان بلند مرتبه در حریم گسل‌های متوسط و 16پرونده در حریم گسل‌های فرعی تشکیل شده است. علاوه‌بر آن سه برج در معابر شش متری، 24 برج در معابر شش تا 10متری و 251 پرونده در معابر به پهنای 10 تا 12 متری واقع شده‌اند.

**گسل‌های تهران در چه مناطقی هستند؟
اظهارات مدیر کارگروه ملی زلزله و مخاطرات در مورد این برج‌ها بهانه‌ای شد تا به تحقیق و بررسی بعضی از این ساختمان‌ها و برج‌ها در مناطق امن و ناامن تهران بپردازیم که در این وضعیت خطرناک قرار دارند. ابتدا نگاهی می‌اندازیم به وضعیت گسل‌های تهران و در ادامه ساختمان‌هایی که در حریم این گسل‌ها هستند را مورد بررسی قرار می‌گیرند. با وجود سه گسل اصلی شمال، شرق و گسل ری در جنوب کمتر قسمتی را می‌توان یافت که در فاصله‌ای مناسب از سه گسل فوق واقع شده باشد.

گسل شمال تهران از لشکرک و سوهانک شروع شده تا فرحزاد و حصارک و از آنجا به سوی غرب امتداد می‌یابد. این گسل در مسیر خود، نیاوران، تجریش، زعفرانیه، الهیه و فرمانیه را در بر می‌گیرد. گسل ری درجنوب تهران نیز به گفته کارشناسان در صورت فعالیت پرتلفات‌ترین گسل کشور و شاید جهان است. از جاده خاوران شروع و با گذر از دولت‌آباد و حرکت روی جاده کمربندی تهران در حد نصاب کوره‌های آجرپزی چهاردانگه پایان می‌یابد.

گسل شرق نیز که توانایی قوی‌ترین زلزله را دارا است، از شرق به تهران وارد شده و با گذر از اراضی سرخه حصار و حرکت روی بزرگراه شهید بابایی تا مجیدیه و سید خندان امتداد می‌یابد. جالب اینجاست که اکثر حریم‌های انتقال نیروی شهر تهران نیز روی همین گسل‌های زلزله واقع شده است. در این میان تک گسل ملاصدرا نیز که از خیابان شریعتی تا شهرک غرب انتقال یافته، محلات ونک، میرداماد، سعادت آباد و شهرک غرب را ناایمن کرده است. احداث برج میلاد نیز دقیقا در مجاورت این گسل صورت گرفته است.

برج میلاد در حالی به عنوان یکی از اصلی‌ترین نمادهای تهران در کنار برج آزادی شناخته می‌شود که بر روی سامانه گسل شهرک قدس بنا شده است. این برج در مسیر یک گسل بوده و درست بر روی این گسل بنا شده است. کلنگ ساخت برج میلاد در سال76 بعد از سه سال کار تحقیقاتی بر زمین زده شد و سرانجام در سال87 به بهره‌برداری رسید. حال این سوال مطرح است که تیم تحقیقاتی بر اساس چه منطقی از میان 17 نقطه در تهران،‌ رای به ساخت این برج، درست بر روی گسل داده است؟ هرچند این همه ماجرا نیست، چرا که هر روز شاهد گودبرداری‌هایی در اطراف برج میلاد هستیم. این امر در کنار زلزله‌خیز بودن شهر تهران،‌ شرایط نامناسبی را برای این سازه مرتفع که در چند متری گسل قرار دارد، به وجود آورده و باید به طور بسیار جدی، نگران این نماد مهم پایتخت باشیم.

**محلات امن تهران در زلزله کجاست؟
بر اساس گزارش سازمان زمین‌ شناسی کشور در سال 96 از محلات به نسبت امن‌تر شهر تهران می‌توان به راه آهن، محور نواب، محور خیابان انقلاب و آزادی، هفت چنار به علاوه ارگ قدیم تهران اشاره کرد. ارگ قدیم تهران حد فاصل خیابان شوش، 17 شهریور، انقلاب و کارگر جنوبی را شامل می‌شود که بازار تهران، خیابان مولوی، میدان بهارستان، میدان امام خمینی، محله امیریه و خیابان جمهوری اسلامی را شامل می‌شود. به نظر می‌رسد که مکان‌یابی حاصل از تجربه چند صد ساله مردم ساکن تهران که منجر به تشکیل محدوده ارگ قدیم شهر شده، قابل اعتمادتر از مکان‌یابی سال‌های کنونی در گسترش و احداث شهرک‌های حاشیه‌ای شهر تهران است.

**جاهای خطرناک تهران در زلزله
در این گزارش همچنین آمده است، ساختمان مدرن اسناد ملی ایران دقیقا روی گسل بزرگ سیدخندان و در فاصله 100 متری محل تقاطع این گسل با گسل داوودیه است. ساختمان بزرگ بانک مرکزی بین فاصله 200 متری از گسل داوودیه و 400 متری گسل سید خندان است. ساختمان بلند و سنگین روزنامه اطلاعات در کنار گسل در زیر بزرگراه جهان کودک واقع است و همچنین در پشت آن ساختمان گسل سید خندان قرار دارد. مجموعه ساختمان‌های کتابخانه ملی ایران که یکی از سازه‌هایی است که مورد بازدید دانشجویان مهندسی عمران قرار می‌گیرد، بر روی طاقدیس‌های داوودیه قرار دارد.

ساختمان بلند مرتبه بنیاد مستضعفان در کنار گسل تلویزیون واقع شده است. ساختمان بزرگ وزارت راه بین دو گسل تلویزیون باختری و عباس آباد واقع شده است. ساختمان‌های بلند مرتبه مسکونی و مدرن آتی‌ساز در کنار هتل اوین، در محل تقاطع گسل محمودیه و گسل عمود بر آن قرار دارند. تنها پل معلق تهران یعنی پل پارک‌وی که در تقاطع خیابان ولیعصر و بزرگراه چمران واقع است، دقیقا روی گسل محمودیه قرار دارد. پل بزرگراه صدر روی خیابان شریعتی گسل قیطریه را قطع کرده است.

**همسایه‌های گسل‌های تهران
نقاطی که در ذیل خواهد آمد، در حال حاضر محله‌هایی هستند که در مجاورت یا روی گسل قرار گرفته‌اند: از شرق و شمال شرقی منطقه زربند، سوهانک، ازگل، استخر، حکیمیه، هنگام، نارمک و بزرگراه بابایی روی گسل‌هایی به نام‌های تلو پایین، کوثر و گسل نارمک که از ده نارمک آغاز و انتهای آن در خیابان استاد حسن‌بنا است. در منطقه شمال تهران نیز دارآباد، اقدسیه، پاسداران، کاشانک، قیطریه، کلاهدوز، بزرگراه صدر، دزاشیب، میدان تجریش، سعدآباد، زعفرانیه، ولنجک، نمایشگاه بین‌المللی، مقدس‌اردبیلی، دره پونک، بزرگراه نیایش تا سولقان روی گسل‌های شمال تهران، نیاوران و محمودیه قرار دارند. مناطق میدان ونک، حقانی، ملاصدرا، چمران، ایران زمین در شهرک غرب نیز بر روی گسل داوودیه قرار دارند.

از جنوب نیز مناطق ابن بابویه، میدان بروجردی، بزرگراه آزادگان، میدان معراج، صالح آباد، جنوب بزرگراه آیت‌ا... سعیدی، مناطق جنوبی یافت‌آباد، باغ چهاربری بر روی گسل شهر ری قرار دارند که شاید فعال‌ترین گسل‌های جهان است. این گسل در صورت بروز زلزله به منطقه‌ای باتلاقی تبدیل شده و نشست خواهد داشت.

**ساخت‌وساز روی گسل‌ها ممنوع نیست!
پیش از این نیز شهردار منطقه22 تهران با تایید ساخت‌وسازهایی که روی گسل‌های تهران انجام شده، گفته بود: در اغلب گسل‌های تهران، ساخت‌ و ساز صورت گرفته است. چرا که بیشتر گسل‌های تهران در دامنه رشته کوه البرز قرار دارد که تقریبا می‌توان گفت روی آنها ساخت‌ و ساز انجام شده است. از جمله سعادت آباد، به‌ویژه در منطقه کوی فراز بالای سعادت‌آباد یا برای مثال در منطقه22، برج‌های آسمان در جنوب بزرگراه همت، روبه‌روی شهرک شهید باقری در کنار گسل قرار دارد.

از طرف دیگر آیین‌نامه دو هزارو800 عنوان می‌کند، اثرات گسل در طراحی‌ها باید مد نظر قرار داده شود. هرچند با توجه به اینکه اولا اجرای آنها به‌طور واضح مشخص نیست و دوم ضابطه محاسباتی ندارد، همچون ساختمان‌های دیگر طراحی می‌شود. علی نوذرپور می‌گوید که در حریم قرمز و نارنجی گسل‌ها، یعنی محدوده‌ای که نباید ساخت‌وساز انجام شود، ساختمان‌سازی انجام شده که سهم بلندمرتبه‌ها در این میان کمتر بوده است. با این وجود لازم است، به‌طور مشخص بودجه مناسب در اختیار دستگا‌ه‌های متولی این امر برای استمرار تعیین حریم گسل‌ها در محدوده‌های شهری و تعیین نوع ساخت وسازها و بازنگری طرح‌های جامع و تفصیلی شهری تخصیص یابد.

این اقدام مشخص و قابل اندازه‌گیری نقش بارزی در کاهش ریسک زلزله دارد. همچنین گنجانده شدن پهنه گسل‌ها و اولویت‌بندی بر مبنای ریسک لرزه‌ای در طرح‌های بازآفرینی شهری، موضوع دیگری است که باید بیش از پیش بررسی شود. علاوه‌بر آن پیشنهاد می‌شود، نظارت بر ساخت‌وساز، کیفیت مصالح ساختمانی و مکان‌یابی احداث بناهای مهم بسیار جدی تلقی شود و جا دارد که در این زمینه نمایندگان مجلس و هیات دولت، سرمایه‌گذاری کنند.

با همه این صحبت‌ها آخرین تلاش‌ها برای نقشه‌های پهنه گسلی تهران و تعیین حریم و محدوده به جلسه 25 مرداد95 شورای عالی شهرسازی و معماری کشور برمی‌گردد. نتیجه آنکه در ویرایش چهارم، آیین‌نامه دو هزارو 800 طراحی ساختمان بر اساس زلزله بار دیگر مورد توجه قرار گرفت. بر اساس این آیین‌نامه، در طراحی نقشه ساختمان‌ها، به‌طور حتم باید گسل‌ها نیز مد نظر قرار گیرد، اما آیا این اتفاق می‌افتد؟